Πασχαλινά Έθιμα Θρυλορίου

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Το Θρυλόριο και το φετινό Πάσχα το έζησε παραδοσιακά και ποντιακά. Όλα άρχισαν το Σάββατο του Λαζάρου, όταν οι φούρνοι στο Θρυλόριο από το πρωί έψησαν «κερκέλια», το παραδοσιακό ποντιακό κουλούρι, που οι πόντιες νοικοκυρές το ετοιμάζουν μόνο την ημέρα αυτή για να το δώσουν στα παιδιά που θα ψάλλουν την Κυριακή των Βαΐων.

Γνωρίζουμε δύο εκδοχές που αφορούν το συγκεκριμένο έθιμο και αυτές δια στόματος της κα Μάγδας Σαπρανίδου και της Άννας Παπαδοπούλου, οι οποίες φτιάχνουν κάθε χρόνο καρκέλια, όπως τα έμαθαν από τους γονείς τους.

Σύμφωνα λοιπόν με την κα Μάγδα, οι γονείς της Κυριακή και Σταύρος Τσατλίδης της έλεγαν ότι ο φτωχός Λάζαρος, επειδή ήταν φτωχός ζητιάνεψε αλεύρι το οποίο ανακάτεψε με νερό και έκανε ζυμάρι. Έψησε αυτό το ζυμάρι και έφτιαξε κερκέλια, τα οποία μοίρασε στους φτωχούς. Γι αυτό και τα κερκέλια γίνονται από το ζυμάρι του ψωμιού, με αλεύρι και νερό μόνο.

Η κα Άννα μας αναφέρει μια άλλη εκδοχή. Η γιαγιά της  Χρυσή Τσιτηρίδου, κόρη του παπά Γιώργη, της έλεγε ότι όταν ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός ανάστησε το φτωχό Λάζαρο, αυτός πείνασε. Ζήτησε να φάει κάτι και το πρώτο πράγμα που του έδωσαν ήταν ένα κερκέλι. Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού, κάθε τέτοια μέρα οι πόντιες γυναίκες κάνουν κερκέλια.

Η συνταγή είναι απλή. Οι νοικοκυρές ετοιμάζουν το ζυμάρι από αλεύρι, νερό, αλάτι και προζύμι και το σκεπάζουν καλά για να φουσκώσει. Αφού φουσκώσει, με επιδέξιες κινήσεις φτιάχνουν ένα κουλούρι στρογγυλό, αφήνοντας ένα κενό στο κέντρο. Έτσι πλάθουν τα κερκέλια τα οποία πρέπει να ψηθούν στο φούρνο που  έχει κάψει. Τον καθαρίζουν καλά με την «καταμάγια», φέρνοντας τα κάρβουνα και τις στάχτες στην πόρτα του φούρνου. Αφήνουν όμως λίγα κάρβουνα σε μια άκρη του, ώστε τα κερκέλια να πάρουν «χρα», δηλαδή να κοκκινίσουν. Με την «πιρίφτε» βάζουν τα κερκέλια στο φούρνο, πάνω στην πλάκα. Δεν αργούν να ψηθούν. Μόλις κοκκινίσουν τα βγάζουν και τα σκεπάζουν για να διατηρηθούν μαλακά. Σήμερα που οι παραδοσιακοί φούρνοι έχουν αντικατασταθεί από τους ηλεκτρικούς, τα κερκέλια ψήνονται κυρίως σε αυτούς. Καλή προσπάθεια αν και πρέπει να παραδεχθούμε ότι δεν μπορούν να φτάσουν σε νοστιμιά τους παλιούς φούρνους.

Η μοσχοβολιά από τα κερκέλια ξεχύθηκε σ’ όλο το χωριό. Με δυσκολία αντιστάθηκαν μικροί και μεγάλοι στον πειρασμό να τα δοκιμάσουν, είχαν όμως ετοιμαστεί για την επόμενη ημέρα, την Κυριακή των Βαΐων, όπου τα παιδιά ψάλουν τα κάλαντα.

Πράγματι την Κυριακή των Βαΐων μετά τη λειτουργία, τα παιδιά έψαλαν τα κάλαντα στο χωριό. Προηγούμενα πήραν από την εκκλησία βάγια και στόλισαν τα καλαθάκια τους, μέσα στα οποία έβαλαν τα αυγά, τις καραμέλες και όλες τις λιχουδιές που τους έδωσε ο κόσμος.

Ένα ξύλο και ένα σύρμα στη μέση ή δύο ξύλα κολλημένα σε σχήμα ανάποδο «Τ», είναι οι αυτοσχέδιες κατασκευές στις οποίες περάστηκαν τα κερκέλια, που έδωσαν οι νοικοκυρές στα παιδιά. Να σημειώσουμε ότι εμπνευστές αυτής της κατασκευής είναι οι παππούδες των μικρών παιδιών, που ως παιδιά και αυτοί κάποτε, με μόνα τους εργαλεία διάφορα υλικά από τη φύση, εφεύρισκαν απλές και συνάμα όμορφες και λειτουργικές λύσεις για τα «προβλήματά» τους. Βέβαια και ένα κλαδί σε σχήμα «V» που μπορεί να τα συγκρατήσει, ήταν μια λύση.

Οι φωνές των παιδιών γέμισαν το χωριό.

Βάι βάι το βαί

τρώγω ψάρι και χαψί

και τ’ απάν’ την Κερεκή

τρώγω το παχύ τ’ αρνί.

Θεία θεία να το κερκέλ’

και δώσ’με το κόκκινο τ’ ωβό.

Τα καλάθια γέμισαν αυγά, καραμέλες όλων των λογιών, σοκολατάκια και λουκούμια και τα ξύλα κερκέλια. Μαζί γέμισαν με ευτυχία τόσο οι καρδιές των παιδιών για τις λιχουδιές όσο και των μεγάλων γιατί για άλλη μια χρονιά ακούστηκαν τα κάλαντα στο χωριό, που τους ταξίδεψαν στα παιδικά τους χρόνια. Τότε που το αυγό είχε αξία (μπορούσες να αγοράσεις με ένα αυγό από ένα μολύβι μέχρι ένα παγωτό ξυλάκι από τον πλανόδιο παγωτατζή) και την καραμέλα, ως το νοστιμότερο γλύκισμα, σπάνια είχες τη δυνατότητα να τη γευτείς. Πολύτιμες νοστιμιές που μόνο στα συγγενικά σπίτια έλπιζες ότι θα τις αποκτήσεις. Άσε που ανάμεσα στα αυγά των καλάντων μπορούσαν να βρεθούν γερά αυγά για το τσούγκρισμα της Ανάστασης.  

Αφού τελείωσαν τα κάλαντα, τα καλούδια μοιράστηκαν στα παιδιά, τα οποία φανερά ικανοποιημένα και πολύ πεινασμένα, κάθισαν στο τραπέζι που αυτή την ημέρα έχει ψάρι για φαγητό. Μια ανάπαυλα στη νηστεία πριν την Μ. Εβδομάδα. Τη μεγαλύτερη όμως ικανοποίηση την νιώσαμε στον  Πολιτιστικό Σύλλογο Ποντίων Θρυλορίου «Η Κερασούντα και το Γαρς» γιατί χάρη στις προσπάθειές του εδώ και πολλά χρόνια που αναβίωσε το έθιμο, τα κάλαντα των Βαΐων ακούγονται στο χωριό και αφορμή αυτών οι πόντιες νοικοκυρές του Θρυλορίου συνεχίζουν να κάνουν κερκέλια.

Αξίζει βέβαια να αναφέρουμε και τα υπόλοιπα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας, που με ευλάβεια τηρήθηκαν για άλλη μια χρονιά από τους Θρυλοριώτες.

Την Μεγάλη Τετάρτη οι νοικοκυρές εκτός από το ζυμάρι που πηγαίνουν στην εκκλησία, βάζουν σε ένα σακουλάκι αυγά, σιτάρι, κριθάρι, καλαμπόκι και γενικότερα ότι παράγουν, λίγο αλάτι και τα τοποθετούν μέχρι την Ανάσταση μπροστά στο τέμπλο της εκκλησίας, κάτω από την εικόνα του Χριστού και της Παναγίας. Για να ευλογήσει ο Θεός τη σοδειά, και το αλάτι που το χρησιμοποιούν για να διώχνουν το φόβο και το μάτι.

Την Μεγάλη Πέμπτη έβαψαν τα αυγά και έκαναν κουλούρια. Τα αυγά τα βάφουν με φύλλα από κρεμμύδι ενώ κάνουν σχέδια πάνω στα αυγά με φύλλα από διάφορα λουλούδια.

Το βράδυ τα ελεύθερα κορίτσια στόλισαν τον επιτάφιο και ξημέρωσαν τον Κύριο.

Την Μεγάλη Παρασκευή υπάρχει η συνήθεια να πλένουν το κεφάλι τους για να μην πονάει όλο το χρόνο, ενώ όλοι περνούν κάτω από τον επιτάφιο σταυρωτά τρεις φορές.

Το βράδυ ομάδες γυναικών και αντρών έψαλαν τα εγκώμια και ο επιτάφιος γύρισε στο χωριό με τους άνδρες να τον σηκώνουν στα χέρια. Μπροστά από τα σπίτια που περνάει ο επιτάφιος, οι νοικοκυρές βγάζουν μια εικόνα και την αναμμένη καντήλα τους.

Το Μεγάλο Σάββατο παίρνουν στην εκκλησία και ένα αυγό και μετά το Χριστός Ανέστη αρχίζουν το τσούγκρισμα που κρατάει τρεις ημέρες. Την πρώτη τσουγκρίζουν «α σο μυτίν», τη δεύτερη «α σον κώλον» και την τρίτη «α σην κοιλία».

Κάπως έτσι φτάσαμε και στις καθιερωμένες πλέον «Αυγομαχίες» που εδώ και πάρα πολλά χρόνια αναβιώνει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ποντίων Θρυλορίου «Η Κερασούντα και το Γαρς» κάθε δεύτερη μέρα του Πάσχα.

Όλα ξεκίνησαν από τότε  που ο μπαρμπά-Γιάννης Λαζαρίδης οργάνωνε μπροστά στο σπίτι του την πρώτη μορφή «αυγομαχιών» και δίδασκε στους νέους του χωριού πώς να ξεχωρίζουν τα γερά αυγά, σε μια προσπάθεια να σωθεί το έθιμο περνώντας στις επόμενες γενιές. Και η προσπάθειά του δικαιώθηκε γιατί σήμερα στις «αυγομαχίες» που ανέλαβε και διοργανώνει κάθε χρόνο ο Σύλλογος όλο και περισσότεροι νέοι παίρνουν μέρος.

Η αναζήτηση γερών αυγών, πολύ πριν το Πάσχα, χαρακτηρίζει τις προετοιμασίες των Θρυλοριωτών για την μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης.

Τα κοτέτσια αναστενάζουν από τους «ειδικούς» των αυγών, οι οποίοι εκτός από το να αναγνωρίζουν τα γερά αυγά, ξέρουν και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες μια κότα μπορεί να κάνει γερά αυγά (καιρικές συνθήκες, διατροφή κατάλληλη, συνθήκες διαβίωσης της κότας κ.άλλα).

Αφού εντοπιστεί η «χρυσή» κότα, παρακολουθείται στενά και τυχαίνει ιδιαίτερης περιποίησης, γιατί τα αυγά της θα φέρουν την πρωτιά στις «αυγομαχίες». Και όταν τα κοτέτσια των φίλων κα γνωστών εξαντληθούν τότε σειρά έχουν των γειτονικών χωριών.

Εκπλήσσεται κανείς με το κουράγιο των αυγομάχων και την επιμονή τους στην αναζήτηση του νικητήριου αυγού. Τα δε δόντια τους είναι άξιο απορίας πως αντέχουν

τόσα χτυπήματα.

Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι το κίνητρο των αυγομάχων που για την εποχή μας φαντάζει ίσως ασήμαντο, μικρό και δεν είναι άλλο από την δόξα του νικητή, του κατόχου του θαυματουργού αυγού που θα σπάσει τα αυγά των άλλων και θα εισπράξει την αναγνώριση και εκτίμηση των συμπατριωτών του.  Το έπαθλο, που είναι ένα κύπελλο, λειτουργεί περισσότερο ως ανάμνηση της νίκης και της υπεροχής του νικητή. Κι αν σήμερα τέτοια πράγματα δεν φαίνεται να έχουν τόση αξία, ευτυχώς στο Θρυλόριο  βρίσκονταν ακόμη ψηλά στη κλίμακα των αξιών του.

Μετά το «Χριστός Ανέστη» τα τσουγκρίσματα πάνω στην πλατεία του Θρυλορίου, έδωσαν και πήραν. Εξάλλου αυτό απαιτεί η παράδοση. Οι πρόγονοί μας βέβαια επί τρεις ημέρες τσούγκριζαν πάνω στην πλατεία κόκκινα αυγά, τα οποία τα κουβαλούσαν με τα καλάθια.

Εννοείται ότι ο αγώνας συνεχίστηκε στα καφενεία το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Αξίζει να είναι κανείς εκεί για να ακούσει τα πειράγματα, τις προκλήσεις και τα αστεία μεταξύ των αυγομάχων, που καυχώνται για τα γερά αυγά τους και τσουγγρίζουν συνεχώς.

Τα κορυφαία σε δύναμη, όμως αυγά, τα φύλαξαν για τον μεγάλο αγώνα, που διοργανώνει ο  Πολιτιστικός Σύλλογος Ποντίων Θρυλορίου «Η Κερασούντα και το Γαρς», τις «Αυγομαχίες», που έγιναν το απόγευμα της Δευτέρας στην αίθουσα της πρώην Κοινότητας Θρυλορίου. Συμμετείχαν με 10 αυγά κότας ο καθένας και χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, τους μικρούς και τους μεγάλους.

Τα αυγά, που πλέον είναι άβαφα για να αποφευχθούν πιθανές νοθείες (αυγά ταϊγάνας (φραγκόκοτας), χήνας, πάπιας, ξύλινα κ.λ.π.), ελέγχθηκαν από επιτροπή με υπεύθυνο τον Θεόφιλο Παπαδόπουλο.

Μετά από αλλεπάλληλες κληρώσεις των ζευγαριών που τσούγκρισαν τα δυνατά τους αυγά, τα εναλλασσόμενα χαμόγελα και απογοητεύσεις από τα τσουγκρίσματα, τα χειροκροτήματα και την κορύφωση της αγωνίας στους τελευταίους αυγομάχους διεκδικητές των κυπέλλων, αναδείχθηκαν νικητές στους μικρούς οι: 1^ος νικητής Σάββας Νικολαΐδης, 2^ος νικητής Νίκος Νικολαΐδης, 3^η νικήτρια Όλγα Γιάννενα και στους μεγάλους οι: 1^ος νικητής Γιώργος Μαυρίδης, 2^ος νικητής Σάββας Νικολαΐδης, 3^η νικήτρια Ειρήνη Χρυσοστομίδου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ παλαιότερα το τσούγκρισμα των αυγών ήταν καθαρά αντρική υπόθεση (οι γυναίκες μετά την Ανάσταση, πήγαιναν στο σπίτι και επιδίδονταν στην μαγειρική. Επί τρεις ημέρες το τραπέζι ήταν στρωμένο και οι συγγενείς και φίλοι, παρέες παρέες, επισκέπτονταν τα σπίτια, έτρωγαν, έπιναν και αντάλλασαν ευχές), πλέον οι γυναίκες όχι μόνο συμμετέχουν στο έθιμο, αποδεικνύονται μάλιστα δυνατές αντίπαλοι και διεκδικούν και κύπελλα.

Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους πλήθος επισήμων, οι οποίοι χειροκρότησαν την προσπάθεια των διαγωνιζόμενων και συμμετείχαν στην αγωνία τους.

Φωτογραφικό υλικό για τα κάλαντα των Βαϊων: https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.10151934388666353&type=1

Φωτογραφικό υλικό για τις Αυγομαχίες: https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.10151961821951353&type=1

Πολιτιστικός Σύλλογος Ποντίων Θρυλορίου "Κερασούντα και το Γαρς"